İş ve Enerji

 Duran bir cismi hareket ettirebilen, hareket halindeki cismi durdurabilen, cismin hızını arttırıp azaltabilen, hareket yönünü ve cismin şeklini değiştirebilen etkiye kuvvet adı verilir. Kuvvet F harfi le gösterilir. Kuvvet birimi Newton olup N harfi ile ifade edilir.

Bir kuvvet doğrultusunda yer değiştiriliyorsa fiziksel anlamda iş yapılıyor demektir. Yani iş kuvvete ve cismin aldığı yola bağlıdır. Kuvvet ile alınan yol aynı doğrultuda olmalıdır. Kuvvet ve yol birbirine dik ise, o cisim fiziksel anlamda iş yapmış sayılmaz.

İş yapılabilmesi için; kuvvet uygulanmalı. Kuvvet ile alınan yol aynı doğrultuda olmalı ve cisim yer değiştirmelidir. 

Şekildeki cisme etki eden F1 kuvveti , hareket yönüne dik olduğu için iş yapmaz.

El arabası ile yük taşınırken, bisikleti sürerken, topu ittirirken, topu havaya atarken, bebek arabasını çekerken kuvvet doğrultusunda hareket olduğu için iş yapılır.

Sabit süratle hareket ederken, halteri havada tutarken, çantayı sallamadan düz yolda yürürken fiziksel anlamda iş yapılmaz.

Kuvvet birimi Newton(N) , yer değiştirme birimi metre(m) alındığında, iş birimi N.m'den dolayı joule(j) olarak bulunur.

Enerji: İş yapabilme yeteneğine enerji adı verilir. Enerji birimi de joule(j) ya da kalori(cal)dir.  

Enerji çeşidi çok fazla olmakla birlikte dersimizde mekanik enerjiden bahsedilecektir. Mekanik enerji kinetik ve potansiyel enerji toplamıdır. 

Kinetik Enerji: Hareket halindeki cisimlerin sahip olduğu enerjidir. Sürat ve cismin kütlesi kinetik enerjiyi etkiler. 

*Aynı süratte hareket eden iki araçtan kütlesi büyük olanın kinetik enerjisi daha fazladır. 

*Aynı kütlede olan iki araçtan süratli fazla olanın kinetik enerjisi daha fazladır. 

*Kinetik enerjileri eşit olan araçlardan süratli fazla olanın kütlesi küçüktür. Enerjileri eşit iken kütle ve sürat ters orantılıdır. 

HÜCRE BÖLÜNMESİ

 MİTOZ BÖLÜNME 

Çekirdeği hücrenin ihtiyaçlarına cevap veremeyen her hücre bölünmeye başlar. Hücre bölünmesi tüm canlılarda görülür.

 

Mitoz Bölünmenin Özellikleri

Tek hücreli canlılarda üreme, çok hücreli canlılarda ise büyüme, gelişme ve yaraların onarımını sağlayan bölünme şeklidir.

Eşeyli ve eşeysiz üreyen bütün canlılarda, 2n kromozomlu vücut hücrelerinde görülen bölünme şeklidir. Ana canlı ile yavru canlılar birbirinin aynı genetik özelliklerine sahiptir. Bu yüzden kalıtsal çeşitlilik sağlamaz. Oluşan hücrelerin büyüklükleri, organel miktarları farklı olabilir. Kromozom sayısı sabittir, değişmez.

 

Mitoz Bölünmenin Evreleri

Mitoz bölünme birbirini takip eden evrelerden oluşur. Bu evrelerde çekirdek ve sitoplazma bölünmesi sonucunda iki yavru hücre oluşur.

 

Çekirdek bölünmesinde, hücre bölünmeye başlamadan önce hazırlık evresi yaşanır. Bu evrede kalıtım maddesi ve sentrioller kendini eşleyerek iki katına çıkar.

Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomlara dönüşür. İğ iplikleri oluşur.

Çekirdek zarı ve çekirdek eriyerek kaybolur. Kromozomlar hücrenin ekvator bölgesinde tek sıra halinde dizilir.

Kromozomların en belirgin olarak görüldüğü evredir. Hücrenin ortasında yan yana dizilen eş kromozomlardan birisi bir kutuba, diğeri ise öbür kutuba iğ iplikleri ile çekilir. Eşit bir şekilde çekilen kromozomlar tekrar kromatin ipliğe dönüşür.

İğ iplikleri kaybolur. Çekirdek zarı ve çekirdekçik belirginleşir.

 

Tamamlanan çekirdek bölünmesinin ardından sitoplazma bölünmesi başlar. Hücre duvarı bulunan bitkilerde sitoplazma bölünmesi ara lamel, hayvanlarda ise boğumlanma şeklinde gerçekleşir.

      Bitkilerde sitoplazma bölünmesi

                                 

                                                                             

  Hayvanlarda sitoplazma bölünmesi

* İnsanda çizgili kas, sinir, retina, olgunlaşmış alyuvar, sperm ve yumurta hücrelerinde mitoz bölünme gözlenmez.

*Mitoz bölünme sonucu oluşan hücre sayısı 2^{n formülü ile hesaplanır. (n=bölünme sayısı)}

MAYOZ BÖLÜNME

Kalıtsal özelliklerin yavrulara aktarılabilmesi için canlılarda üreme hücreleri oluşur. Üreme ana hücrelerinde mayoz bölünme sonucu üreme hücreleri meydana gelir.

Mayoz eşeyli üreyen canlılarda eşey hücrelerinin oluşmasını sağlar. Parça değişimi sayesinde tür içi çeşitlilik meydana gelir. Bir hücreden dört hücre oluşur. Kromozom sayısı yarıya iner. Mayoz bölünme sonucu oluşan eşey hücrelerinin döllenmesi ile kromozom sayısı nesiller boyunca sabit kalmış olur.

Mayoz, mayoz 1 ve mayoz 2 olmak üzere iki aşamada gerçekleşir. Her iki aşama da birbirini takip eden evrelerden oluşur.

 

Üreme ana hücresindeki kalıtım maddesi,  mayoz bölünmeye başlamadan önce aynı mitoz bölünmede olduğu gibi iki katına çıkar. Biri anneden diğer babadan gelen homolog kromozomlar belirginleşir.

Homolog kromozomlar birbiri üzerine kıvrılıp dörtlü yapıyı oluşturur. Aynı özellikleri taşıyan kromozom parçalarında değişim meydana gelir. Yani parça değişimi(crossing-over) yaşanır. Homolog kromozomlar ekvatora dizilir. İğ ipliklerine tutunarak karşılıklı kutuplara çekilirler. Böylece kromozom sayısı yarıya iner.

Tamamlanan çekirdek bölünmesinin ardından sitoplazma bölünmesi ile n kromozomlu kalıtsal yönden farklı 2 yavru hücre oluşur.

Ardından mayoz 2 başlar. Ancak kalıtım maddesi tekrar eşlenmez. Mayoz 2 mitoza benzer. n kromozomlu her bir hücreden 2 hücre daha oluşur. Böylece n kromozomlu kalıtsal açıdan birbirinden ve ana hücreden farklı 4 yavru hücre oluşur.

 

*Mayoz bölünmede kromozom sayısının yarıya inmesi ile nesiller boyu kromozom sayısı sabit kalırken, parça değişimi ile de tür içi çeşitlilik meydana gelir.

 

MİTOZ VE MAYOZ BÖLÜNME FARKLARI

      Mitoz bölünme vücut hücrelerinde, mayoz bölünme üreme ana hücrelerinde görülür.

       Mitoz bölünme sonucu 2 yavru hücre, mayoz bölünme sonucu 4 yavru hücre meydana gelir.

     Mitoz bölünmede kromozom sayısı değişmez, mayoz bölünmede kromozom sayısı yarıya iner.

        Kalıtsal yönden mitoz bölünmede yavru hücreler ana hücre ile aynı iken, mayoz bölünmede farklılık gösterir.

     Tek hücrelilerde üreme, çok hücrelilerde büyüme, gelişme ve yaraların onarımı mitoz bölünme ile gerçekleşir. Mayoz bölünme ise üreme hücrelerinin oluşmasını ve genetik çeşitliliğin olmasını sağlar.    

     Mitoz bölünmede sitoplazma ve çekirdek bir kez bölünürken, mayoz bölünmede iki kez gerçekleşir.

                                                                    Aysel UYSAL KÖSE

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Uzay Araştırmaları

Uzay :

Evrende Dünya dışında kalan sonsuz boşluğa uzay denir.

Uzay+Dünya:Evren

Gök Bilimi:

Gök cisimlerinin uzaydaki durumlarını ve hareketlerini inceleyen bilim dalına gök bilimi(astronomi), bu alanda çalışan bilim insanına gökbilimci (astronom) denir. 

Uzay Teknolojisi :

Çeşitli araçlarla uzaya çıkılmasını sağlayan, uzayda yapılan araştırma sonuçlarını Dünya’ya ulaştıran teknolojilere uzay teknolojisi adı verilir. 

Bir uzay aracını atmosferin dışına taşımak için roketler kullanılmaktadır. Roketler gibi hızla yükselebilen, uçaklar gibi manevralar yapabilen ve tekrar yere inebilen uzay araçlarına uzay mekiği denir. Tekrar tekrar kullanılabilen araçlardır. Uzay mekikleri ile uzaya insan taşınabilmektedir. İlk uzay mekiği Columbia Uzay Mekiğidir. 

Bir gezegeni veya bir gök cismini incelemek için gönderilen uzay sondalarının, gönderildiği gök cisminin yakınında uçma, yörüngesinde dolaşma veya üzerine inme gibi görevleri vardır. Fotoğraf çekme, atmosfer ve toprak analizleri sondalar sayesinde yapılmaktadır. 

Uzay istasyonlarında uzay çalışmaları yapılmakta, bu çalışmalar sırasında ihtiyaçların giderilmesi sağlanmaktadır. Uzay istasyonları bir çeşit yapay uydulardır. 

Uzaya gönderilen, Dünya’nın veya başka bir gezegenin yörüngesine yerleştirilen uzay araçları yapay uydulardır. İletişim, haberleşme, hava durumu tahmini, televizyon yayını, yer tespiti gibi pek çok alanda hizmet vermektedir.

TÜRKSAT 3A, TÜRKSAT 4A ve TÜRKSAT 4B ülkemizin haberleşme uydularıdır. Bu uydular hala çalışmaktadırlar.

RASAT ülkemizde üretilen ilk yer gözlem uydusudur. GÖKTÜRK1 ve GÖKTÜRK 2 uyduları ise ülkemizin istihbarat edinmek, konum belirlemek gibi amaçlarla uzaya gönderdiği aktif keşif ve gözlem uydularıdır.

TÜRKSAT 1B, TÜRKSAT 1C ve TÜRKSAT 2A haberleşme uyduları ile BİLSAT gözlem uydusu ise pasif konuma geçmiş yani görevini tamamlamıştır. 

Teleskop

Çıplak gözle görülemeyen uzaktaki cisimleri ayrıntılı bir şekilde gösteren araçlara teleskop denir. Teleskopu icat eden Hans Lippershey (Hans Liberşey) iken,  astronomide kullanılabilecek ilk teleskobu icat eden Galileo Galilei'dur. 

Teleskopların optik teleskop, x-ışını teleskop, gama ışını teleskop, kızılötesi teleskop, radyo teleskop gibi çeşitleri vardır. Optik teleskoplar, mercekli, aynalı, hem mercekli hem de aynalı teleskop çeşitleri bulunur.  Gözlemevlerinde (rasathanelerde) büyük teleskoplar bulunur.

 Not: Hubble uzay teleskobu atmosferin olumsuz etkilerinden etkilenmemesi için uzayda bulunur.

Rasathane (Gözlem evi)

Gök bilimcilerin(astronomlar) teleskoplar kullanarak, gökyüzü ile ilgili araştırma yaptıkları yerlere gözlem evi (rasathane) adı verilir. Optik teleskop bulunan rasathaneler şehir ışıklarından uzakta, yüksek ve az bulutlu yerlerde deprem bölgelerinden uzakta kurulmalıdır.

UZAY TEKNOLOJİSİ ÜRÜNLERİ

Tükenmez kalem,  itfaiyeci tüpü, teflon, su arıtma cihazı, navigasyon cihazı, alüminyum folyo, duman dedektörü, streç film,  bebek maması, kalp pili, diş teli, yapay kol ve bacaklar, yapay kalp pompası, kulak termometresi, MR cihazı, çelik yelek gibi ürünler uzay araştırmaları sayesinde gündelik hayatımıza girmiştir. 

UZAY KİRLİLİĞİ

Uzayda işlevini tamamlamış uydular, uzay araçları ve yakıt tanklarının birikmesi ile oluşan, uzay araçlarına ve astronotlara zarar verebilen kirliliktir. Uzay kirliliğine yol açmamak için işi biten uyduların Dünya'ya dönmeleri sağlanmalıdır.

UZAY ARAŞTIRMALARINA KATKIDA BULUNAN BİLİM İNSANLARI

Ali Kuşçu

Matematik ve astronomi alanında çalışmalar yapan Kuşçu, İstanbul'un enlem ve boylamlarını hesaplamıştır. yapmıştır. Ay'ın ilk haritasını çıkarmış ve Güneş saatini yapmıştır. 

Copernicus (Kopernik)
Dünya ve diğer gezegenlerin Güneş etrafında döndüğünü söylemiştir.

Galileo
Jüpiter'in dört uydusunu gören Galile Güneş lekelerini gözlemlemiştir. Ayrıca Güneş'in döndüğünü de keşfetmiştir. 

Kepler
Gezegenlerin Güneş etrafında eliptik yörüngede döndüğünü söylemiştir.

Takiyüddin
İstanbul'da ilk rasathaneyi kurmuştur.


                                            Aysel UYSAL KÖSE

7.Sınıf Hücre ve Organelleri

 

HÜCRE

Canlıların en küçük yapı birimine hücre denir.

Tüm canlılar hücrelerden oluşmuştur.

Hücre üç ana kısımdan oluşur. Bunlar hücre zarı, sitoplazma ve çekirdektir.

 

HÜZCRE ZARI

1.   Esnek- Canlı

2.   Seçici- Geçirgen

3.   Saydamdır.

 

Görevleri:

ü Hücreye şekil vermek,

ü Hücreyi dış etkilerden korumak,

ü Madde giriş-çıkışını kontrol etmek,

ü Hücredeki yapıları bir arada tutarak dağılmalarını engellemektir.

** Hücrenin bütünlüğünü sağlamaktır.

 

 

 

ÇEKİRDEK

 

ü Kapsadığı kalıtsal madde(DNA)'dan dolayı hücrenin yönetim ve kalıtım merkezidir.

ü Çekirdeği olmayan hücrelerde kalıtsal madde sitoplazmada dağınık halde bulunur.

** Bakteriler, Mavi-Yeşil Alglerde çekirdek yoktur.

SİTOPLAZMA

 

 

ü Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran sıvı kısımdır.

ü Saydam, yoğun ve akıcıdır.

ü Hücredeki yaşamsal olayların gerçekleştiği alandır.

ü Yapısının büyük bir kısmını su oluşturur. Ayrıca yapısında besinler, mineraller, vitaminler bulunur.

 

 

ORGANALLER VE GÖREVLERİ

v Sitoplazmada yaşamsal olayları gerçekleştiren yapılara organel denir.

 

 

MİTOKONDRİ

ü Hücre için gerekli enerjiyi üretir.

ü Kas, sinir ve karaciğer hücreleri gibi enerji ihtiyacı fazla olan hücrelerde çok bulunur.

ü Enerji üretimi tüm canlılarda ortaktır.

 

Mitokondri = Oksijenli Solunum = Enerji

 

  

ENDOPLAZMİK RETİKULUM

ü Hücre zarı ile çekirdek arasında ince kanalcıklardan oluşur.

ü Hücre içi madde iletimini sağlar.

 

LİZOZOM

ü Hücre içi sindirimi sağlar.

ü Aynı zamanda yaşlanmış ve yıpranmış hücrelerin kendi kendisini sindirerek yok etmesini sağlar.

ü Kendi kendini de sindirebildiği için ‘intihar kesecikleri’ diye de bilinir.

**  Hayvan hücreleri ve ilkel bitkilerde    

       bulunur.

 

GOLGİ CİSİMCİĞİ

 

Hücrede salgı maddelerinin üretilmesini, paketlenmesini ve salgılanmasını sağlar.

 

v  Ter, gözyaşı, süt, balözü, koku, mukus gibi     salgıları üretir.

 

SENTRİYOL

ü Sadece hayvan hücrelerinde bulunur.

ü Hücre bölünmesinde görev alır.

 

KOFUL

 

ü Hücredeki besin, atık maddelerin ve fazla suyun depolanmasını sağlar.

ü Bitki hücrelerindeki kofullar büyük ve az sayıdayken, hayvan hücrelerinde küçük ve çok sayıdadır.

 

 

KLOROPLAST

 

ü Sadece bitkilerde bulunur.

ü Hücreye yeşil renk verir.

ü Fotosentezle besin ve oksijen üretilmesini sağlar.

 

Kloroplast = Fotosentez = Besin + Oksijen

 

v Bitkilerin yeşil olmayan kısımlarında kloroplast bulunmaz. Örneğin: Bitki köklerinde, çiçeklerin taç yapraklarında, ağacın gövdesinde, domates meyvesinde kloroplast bulunmaz.

RİBOZOM

ü Protein sentezler,

ü En küçük organeldir.

ü Tüm hücrelerde bulunur.

 

HÜCRE DUVARI

 

ü Bakteri, mantar ve bitkilerde bulunur.

ü Selülozdan yapılmıştır.

ü Cansız ve tam geçirgendir.

ü Esnek değildir.

ü Hücreye diklik ve direnç sağlar.

ü Hücreyi korur, şekil verir.

ü Hayvan hücrelerinde bulunmaz.

 

  

Hücre Zarı İle Hücre Duvarı Arasındaki Farklar

 

Hücre Zarı	Hücre Duvarı
*Canlı *Esnek *Seçici Geçirgen *Tüm hücrelerde    bulunur.	*Cansız *Esnek değil *Tam Geçirgen *Bitkilerde bulunur, hayvanlarda bulunmaz.

 

 

Çekirdekte bulunan kalıtım maddeleri ise şu şekildedir:

 

KROMOZOM

Hücre çekirdeğindeki ipliksi yapılara kromozom denir.

ü Kromozomlar canlıların kalıtsal özelliklerini taşır. (Ten rengi, göz rengi, saç, boy)

ü Her canlı türünün kendine özgü kromozom sayısı vardır.

ü Kromozomlar DNA ve protein kılıftan oluşur.

ü Kromozom sayıları canlıdan canlıya farklı olabileceği gibi aynıda olabilir.

 

TÜR	Kromozom Sayısı
Solucan Bezelye Şenpaze Sirke Sineği İnsan Moli Balığı	2 14 48 8 46 46

 ü Kromozom sayısı ile gelişmişlik arasında bir bağ yoktur.

ü Kromozom sayısı ile vücut büyüklüğü arasında bir ilişki yoktur.

 

 DNA (Deoksiribo Nükleik Asit)

ü Yönetici moleküldür.

ü Çift zincirlidir.

ü Sarmal yapıdadır.

ü Yaşamsal faaliyetleri kontrol eder.

 

 

 

GEN

ü  DNA'nın görev birimidir.

ü  Biyolojik şifrelerdir.

(göz rengi, saç rengi, cinsiyet, kan grubu)

 

 NÜKLEOTİD

DNA’yı oluşturan en küçük yapı birimleridir.

  

Bu genetik yapıların karmaşıktan basite doğru sıralaması

Kromozom- DNA- Gen ve Nükleotiddir.

 

   BİTKİ HÜCRESİ VE HAYVAN HÜCRESİ ARASINDAKİ FARKLAR

 

Bitki Hücresi	Hayvan Hücresi
§ Kloroplast vardır. § Sentriyoller bulunmaz. § Kofullar büyük ve az sayıdadır. § Hücre duvarı (çeperi) vardır. § Köşeli bir yapıya sahiptir.	§ Kloroplast yoktur. § Sentriyoller bulunur. § Kofullar küçük ve az sayıdadır. § Hücre duvarı (çeperi) yoktur. § Yuvarlak bir yapıya sahiptir.

 

 

İLKEL HÜCRELER

-Çekirdeği yoktur.

-Kalıtım maddesi, sitoplazmada dağınık halde    

  bulunur.

Örnek: Bakteri, Mavi-Yeşil Algler

 

 

GELİŞMİŞ HÜCRELER

 

-Çekirdekleri vardır.

-Kalıtsal madde çekirdekte bulunur.

Örnek: Amip,Öglena, Paramesyum, Bitki, Hayvan, Mantar hücreleri

 

 

 

 

 GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE HÜCRE

Hücre ile ilgili çalışmalar 16. yüzyılın sonlarında mikroskobun gelişmesi ile başlamıştır.

Zacharyas: İlk mikroskobu keşfetmiş, en basit mikroskop kabul edilir.

Robert Hooke: Hücreyi keşfetmiştir. Şişe mantarından aldığı kesiti mikroskopta inceleyerek oda şeklinde yapılar keşfetmiştir. Buna hücre adını verdi.

Antonie  Van Leewenhoek: Canlı hücreleri gözlemleyen ilk bilim insanı

Robert Brown: Çekirdeği keşfetti.

Matthias Schleiden: Bitkilerin hücrelerden oluştuğunu belirtti.

Theoder Schwann: Hayvanların hücrelerden oluştuğunu ve yapısında çekirdek olduğunu belirtti.

Rudolf Wirkow: Hücre teorisine yeni maddeler ekleyerek son şeklini verdi.

Ernst Abbe ve Carl Zeiss: İlk modern mikroskobu yaptılar.

 

 Hücreden Organizmaya

Hücre Canlıların en küçük yapı birimine denir.

ò

Doku Aynı görevi yapmak üzere benzer yapıdaki hücrelerin bir araya gelerek oluşturdukları yapıya doku denir. Örnek: Kas doku, Kan doku

ò

Organ Birlikte çalışan dokular bir araya gelerek organları oluşturur. Örnek: Dalak, Karaciğer, Kalp

ò

Sistem Birlikte çalışan organlar bir araya gelerek sistemleri oluştururlar. Örnek: Sindirim sistemi, Dolaşım sistemi, Boşaltım sistemi

ò

Organizma Sistemler bir araya gelerek organizmayı oluşturur. Örnek: İnsan, Akasya Ağacı, Aslan