aysel: 7. SINIF

MİTOZ BÖLÜNME

Çekirdeği hücrenin ihtiyaçlarına cevap veremeyen her hücre bölünmeye başlar. Hücre bölünmesi tüm canlılarda görülür.

Mitoz Bölünmenin Özellikleri

Tek hücreli canlılarda üreme, çok hücreli canlılarda ise büyüme, gelişme ve yaraların onarımını sağlayan bölünme şeklidir.

Eşeyli ve eşeysiz üreyen bütün canlılarda, 2n kromozomlu vücut hücrelerinde görülen bölünme şeklidir. Ana canlı ile yavru canlılar birbirinin aynı genetik özelliklerine sahiptir. Bu yüzden kalıtsal çeşitlilik sağlamaz. Oluşan hücrelerin büyüklükleri, organel miktarları farklı olabilir. Kromozom sayısı sabittir, değişmez.

Mitoz Bölünmenin Evreleri

Mitoz bölünme birbirini takip eden evrelerden oluşur. Bu evrelerde çekirdek ve sitoplazma bölünmesi sonucunda iki yavru hücre oluşur.

Çekirdek bölünmesinde, hücre bölünmeye başlamadan önce hazırlık evresi yaşanır. Bu evrede kalıtım maddesi ve sentrioller kendini eşleyerek iki katına çıkar.

Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomlara dönüşür. İğ iplikleri oluşur.

Çekirdek zarı ve çekirdek eriyerek kaybolur. Kromozomlar hücrenin ekvator bölgesinde tek sıra halinde dizilir.

Kromozomların en belirgin olarak görüldüğü evredir. Hücrenin ortasında yan yana dizilen eş kromozomlardan birisi bir kutuba, diğeri ise öbür kutuba iğ iplikleri ile çekilir. Eşit bir şekilde çekilen kromozomlar tekrar kromatin ipliğe dönüşür.

İğ iplikleri kaybolur. Çekirdek zarı ve çekirdekçik belirginleşir.

Tamamlanan çekirdek bölünmesinin ardından sitoplazma bölünmesi başlar. Hücre duvarı bulunan bitkilerde sitoplazma bölünmesi ara lamel, hayvanlarda ise boğumlanma şeklinde gerçekleşir.

Bitkilerde sitoplazma bölünmesi

Hayvanlarda sitoplazma bölünmesi

* İnsanda çizgili kas, sinir, retina, olgunlaşmış alyuvar, sperm ve yumurta hücrelerinde mitoz bölünme gözlenmez.

*Mitoz bölünme sonucu oluşan hücre sayısı 2^{n formülü ile hesaplanır. (n=bölünme sayısı)}

MAYOZ BÖLÜNME

Kalıtsal özelliklerin yavrulara aktarılabilmesi için canlılarda üreme hücreleri oluşur. Üreme ana hücrelerinde mayoz bölünme sonucu üreme hücreleri meydana gelir.

Mayoz eşeyli üreyen canlılarda eşey hücrelerinin oluşmasını sağlar. Parça değişimi sayesinde tür içi çeşitlilik meydana gelir. Bir hücreden dört hücre oluşur. Kromozom sayısı yarıya iner. Mayoz bölünme sonucu oluşan eşey hücrelerinin döllenmesi ile kromozom sayısı nesiller boyunca sabit kalmış olur.

Mayoz, mayoz 1 ve mayoz 2 olmak üzere iki aşamada gerçekleşir. Her iki aşama da birbirini takip eden evrelerden oluşur.

Üreme ana hücresindeki kalıtım maddesi, mayoz bölünmeye başlamadan önce aynı mitoz bölünmede olduğu gibi iki katına çıkar. Biri anneden diğer babadan gelen homolog kromozomlar belirginleşir.

Homolog kromozomlar birbiri üzerine kıvrılıp dörtlü yapıyı oluşturur. Aynı özellikleri taşıyan kromozom parçalarında değişim meydana gelir. Yani parça değişimi(crossing-over) yaşanır. Homolog kromozomlar ekvatora dizilir. İğ ipliklerine tutunarak karşılıklı kutuplara çekilirler. Böylece kromozom sayısı yarıya iner.

Tamamlanan çekirdek bölünmesinin ardından sitoplazma bölünmesi ile n kromozomlu kalıtsal yönden farklı 2 yavru hücre oluşur.

Ardından mayoz 2 başlar. Ancak kalıtım maddesi tekrar eşlenmez. Mayoz 2 mitoza benzer. n kromozomlu her bir hücreden 2 hücre daha oluşur. Böylece n kromozomlu kalıtsal açıdan birbirinden ve ana hücreden farklı 4 yavru hücre oluşur.

*Mayoz bölünmede kromozom sayısının yarıya inmesi ile nesiller boyu kromozom sayısı sabit kalırken, parça değişimi ile de tür içi çeşitlilik meydana gelir.

MİTOZ VE MAYOZ BÖLÜNME FARKLARI

Mitoz bölünme vücut hücrelerinde, mayoz bölünme üreme ana hücrelerinde görülür.

Mitoz bölünme sonucu 2 yavru hücre, mayoz bölünme sonucu 4 yavru hücre meydana gelir.

Mitoz bölünmede kromozom sayısı değişmez, mayoz bölünmede kromozom sayısı yarıya iner.

Kalıtsal yönden mitoz bölünmede yavru hücreler ana hücre ile aynı iken, mayoz bölünmede farklılık gösterir.

Tek hücrelilerde üreme, çok hücrelilerde büyüme, gelişme ve yaraların onarımı mitoz bölünme ile gerçekleşir. Mayoz bölünme ise üreme hücrelerinin oluşmasını ve genetik çeşitliliğin olmasını sağlar.

Mitoz bölünmede sitoplazma ve çekirdek bir kez bölünürken, mayoz bölünmede iki kez gerçekleşir.

Aysel UYSAL KÖSE

Pdf Hali İçin: https://drive.google.com/file/d/1vFm6ldTfO5kCU0j7YQOPEEbtLsMaESAP/view?usp=sharing

Uzay :

Evrende Dünya dışında kalan sonsuz boşluğa uzay denir.

Uzay+Dünya:Evren

Gök Bilimi:

Gök cisimlerinin uzaydaki durumlarını ve hareketlerini inceleyen bilim dalına gök bilimi(astronomi), bu alanda çalışan bilim insanına gökbilimci (astronom) denir.

Uzay Teknolojisi :

Çeşitli araçlarla uzaya çıkılmasını sağlayan, uzayda yapılan araştırma sonuçlarını Dünya’ya ulaştıran teknolojilere uzay teknolojisi adı verilir.

Bir uzay aracını atmosferin dışına taşımak için roketler kullanılmaktadır. Roketler gibi hızla yükselebilen, uçaklar gibi manevralar yapabilen ve tekrar yere inebilen uzay araçlarına uzay mekiği denir. Tekrar tekrar kullanılabilen araçlardır. Uzay mekikleri ile uzaya insan taşınabilmektedir. İlk uzay mekiği Columbia Uzay Mekiğidir.

Bir gezegeni veya bir gök cismini incelemek için gönderilen uzay sondalarının, gönderildiği gök cisminin yakınında uçma, yörüngesinde dolaşma veya üzerine inme gibi görevleri vardır. Fotoğraf çekme, atmosfer ve toprak analizleri sondalar sayesinde yapılmaktadır.

Uzay istasyonlarında uzay çalışmaları yapılmakta, bu çalışmalar sırasında ihtiyaçların giderilmesi sağlanmaktadır. Uzay istasyonları bir çeşit yapay uydulardır.

Uzaya gönderilen, Dünya’nın veya başka bir gezegenin yörüngesine yerleştirilen uzay araçları yapay uydulardır. İletişim, haberleşme, hava durumu tahmini, televizyon yayını, yer tespiti gibi pek çok alanda hizmet vermektedir.

TÜRKSAT 3A, TÜRKSAT 4A ve TÜRKSAT 4B ülkemizin haberleşme uydularıdır. Bu uydular hala çalışmaktadırlar.

RASAT ülkemizde üretilen ilk yer gözlem uydusudur. GÖKTÜRK1 ve GÖKTÜRK 2 uyduları ise ülkemizin istihbarat edinmek, konum belirlemek gibi amaçlarla uzaya gönderdiği aktif keşif ve gözlem uydularıdır.

TÜRKSAT 1B, TÜRKSAT 1C ve TÜRKSAT 2A haberleşme uyduları ile BİLSAT gözlem uydusu ise pasif konuma geçmiş yani görevini tamamlamıştır.

Teleskop

Çıplak gözle görülemeyen uzaktaki cisimleri ayrıntılı bir şekilde gösteren araçlara teleskop denir. Teleskopu icat eden Hans Lippershey (Hans Liberşey) iken, astronomide kullanılabilecek ilk teleskobu icat eden Galileo Galilei'dur.

Teleskopların optik teleskop, x-ışını teleskop, gama ışını teleskop, kızılötesi teleskop, radyo teleskop gibi çeşitleri vardır. Optik teleskoplar, mercekli, aynalı, hem mercekli hem de aynalı teleskop çeşitleri bulunur. Gözlemevlerinde (rasathanelerde) büyük teleskoplar bulunur.

Not: Hubble uzay teleskobu atmosferin olumsuz etkilerinden etkilenmemesi için uzayda bulunur.

Rasathane (Gözlem evi)

Gök bilimcilerin(astronomlar) teleskoplar kullanarak, gökyüzü ile ilgili araştırma yaptıkları yerlere gözlem evi (rasathane) adı verilir. Optik teleskop bulunan rasathaneler şehir ışıklarından uzakta, yüksek ve az bulutlu yerlerde deprem bölgelerinden uzakta kurulmalıdır.

UZAY TEKNOLOJİSİ ÜRÜNLERİ

Tükenmez kalem, itfaiyeci tüpü, teflon, su arıtma cihazı, navigasyon cihazı, alüminyum folyo, duman dedektörü, streç film, bebek maması, kalp pili, diş teli, yapay kol ve bacaklar, yapay kalp pompası, kulak termometresi, MR cihazı, çelik yelek gibi ürünler uzay araştırmaları sayesinde gündelik hayatımıza girmiştir.

UZAY KİRLİLİĞİ

Uzayda işlevini tamamlamış uydular, uzay araçları ve yakıt tanklarının birikmesi ile oluşan, uzay araçlarına ve astronotlara zarar verebilen kirliliktir. Uzay kirliliğine yol açmamak için işi biten uyduların Dünya'ya dönmeleri sağlanmalıdır.

UZAY ARAŞTIRMALARINA KATKIDA BULUNAN BİLİM İNSANLARI

Ali Kuşçu

Matematik ve astronomi alanında çalışmalar yapan Kuşçu, İstanbul'un enlem ve boylamlarını hesaplamıştır. yapmıştır. Ay'ın ilk haritasını çıkarmış ve Güneş saatini yapmıştır.

Copernicus (Kopernik)
Dünya ve diğer gezegenlerin Güneş etrafında döndüğünü söylemiştir.

Galileo
Jüpiter'in dört uydusunu gören Galile Güneş lekelerini gözlemlemiştir. Ayrıca Güneş'in döndüğünü de keşfetmiştir.

Kepler
Gezegenlerin Güneş etrafında eliptik yörüngede döndüğünü söylemiştir.

Takiyüddin
İstanbul'da ilk rasathaneyi kurmuştur.

Aysel UYSAL KÖSE

Pdf Hali İçin: https://drive.google.com/file/d/1tUEX9oKlG462lVCq6CG3O2K8Sa-HoVbR/view?usp=sharing

MADDE VE ATOM

Maddelerin özelliklerini taşıyan parçalanabilen en küçük yapı taşlarına atom denir. Atom katman ve çekirdek denilen 2 kısımdan oluşur. Çekirdek kısmı atomun kütlesini oluşturan proton ve nötron taneciklerini bulundurur.. Katman ya da yörünge denilen kısımda ise elektronlar hareket etmektedir.

*Proton pozitif yüklü

Nötron yüksüz

Elektron ise negatif yüklü taneciklerdir.

Bu taneciklerin karşılık geldiği kavramlar önemlidir. Çekirdek yükü denildiğinde çekirdekte bulunan ve yüklü olan tanecik yani proton anlaşılır. Yani; atomun çekirdek yükü, atom numarası proton sayısına eşittir. Her atomun atom numarası dolayısıyla da proton sayısı farklıdır. Kimlik numarası misali proton sayısı atoma özgüdür.

Atomun kütlesini proton ve nötron yani çekirdek kısmı oluşturduğu için, kütle numarası proton ile nötron sayısının toplamına eşittir.

Atomun hacmini katmanlardaki elektronlar oluşturur.

Nötr yani yüksüz bir atomda pozitif yük ile negatif yük sayısı birbirine eşittir. Yani proton sayısı elektron sayısına eşittir.

Elektron alan ya da veren atoma iyon adı verilir. Elektron alırsa eksi yüklü iyon yani anyon oluşur. Elektron verirse, pozitif yüklü iyon oluşur ki buna da katyon adı verilir. İyonların değerlik elektron sayıları yani iyon yükleri vardır. Elektron sayısı ile proton sayısı arasındaki fark iyon yükünü verir. Anyon ise eksi yüklü, katyon ise artı yüklü olur.

ÖRNEK: Atom numarası 20 olan elementin proton sayısı kaçtır?

proton sayısı=atom numarası

Proton sayısı= 20

ÖRNEK: Proton sayısı 15, nötron sayısı 13 olan elementin kütle numarası kaçtır?

Kütle numarası=proton sayısı+ nötron sayısı

15+13=28

ÖRNEK: İyon yükü +2 olan, 16 elektron bulunan iyonun atom numarası kaçtır?

16+2=18 proton sayısı (p>e)

Proton sayısı =atom numarası

Atom numarası= 18

ÖRNEK: Kütle numarası 34, nötron sayısı 19 ve iyon yükü -3 olan iyonun elektron sayısı kaçtır?

Kütle numarası= Proton sayısı + nötron sayısı

34-19=15 proton sayısı

15+3=18 elektron sayısı(e>p)

Atom element denilen saf maddelerin yapı taşıdır. Her element semboller ile gösterilir ve bunlar belli özelliklerine öre bir cetvelde sıralanır. Bu cetvele periyodik cetvel adı verilir. Periyodik cetvelde elementlerin yerlerini belirlemek için atom numarası yani proton sayıları kullanılır. Nötr atomun proton sayısı elektron sayısına eşit olduğu için elektron dağılımı yapılan elementin yeri belirlenir.

Elektron dağılımında, katmanlara elektronlar belli kurallarla dağıtılır.

İlk katman en fazla 2, 2.katman 8,3.katman 18 elektron alır. Ancak bizim bahsedeceğimiz ilk 20elementin elektron dağılımında 3.katmana da en fazla 8 elektron yerleştireceğiz. Elektron dağılımında katman sayısı periyot numarasını, son katmandaki elektron sayısı ise elementin grup numarasını verir.

ÖRNEK: Atom numarası 6 olan Karbon atomunun periyodik cetveldeki yerini bulunuz.

6C=2- 4 2.periyot 4A grubu