HÜCRE BÖLÜNMESİ

 MİTOZ BÖLÜNME 

Çekirdeği hücrenin ihtiyaçlarına cevap veremeyen her hücre bölünmeye başlar. Hücre bölünmesi tüm canlılarda görülür.

 

Mitoz Bölünmenin Özellikleri

Tek hücreli canlılarda üreme, çok hücreli canlılarda ise büyüme, gelişme ve yaraların onarımını sağlayan bölünme şeklidir.

Eşeyli ve eşeysiz üreyen bütün canlılarda, 2n kromozomlu vücut hücrelerinde görülen bölünme şeklidir. Ana canlı ile yavru canlılar birbirinin aynı genetik özelliklerine sahiptir. Bu yüzden kalıtsal çeşitlilik sağlamaz. Oluşan hücrelerin büyüklükleri, organel miktarları farklı olabilir. Kromozom sayısı sabittir, değişmez.

 

Mitoz Bölünmenin Evreleri

Mitoz bölünme birbirini takip eden evrelerden oluşur. Bu evrelerde çekirdek ve sitoplazma bölünmesi sonucunda iki yavru hücre oluşur.

 

Çekirdek bölünmesinde, hücre bölünmeye başlamadan önce hazırlık evresi yaşanır. Bu evrede kalıtım maddesi ve sentrioller kendini eşleyerek iki katına çıkar.

Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomlara dönüşür. İğ iplikleri oluşur.

Çekirdek zarı ve çekirdek eriyerek kaybolur. Kromozomlar hücrenin ekvator bölgesinde tek sıra halinde dizilir.

Kromozomların en belirgin olarak görüldüğü evredir. Hücrenin ortasında yan yana dizilen eş kromozomlardan birisi bir kutuba, diğeri ise öbür kutuba iğ iplikleri ile çekilir. Eşit bir şekilde çekilen kromozomlar tekrar kromatin ipliğe dönüşür.

İğ iplikleri kaybolur. Çekirdek zarı ve çekirdekçik belirginleşir.

 

Tamamlanan çekirdek bölünmesinin ardından sitoplazma bölünmesi başlar. Hücre duvarı bulunan bitkilerde sitoplazma bölünmesi ara lamel, hayvanlarda ise boğumlanma şeklinde gerçekleşir.

      Bitkilerde sitoplazma bölünmesi

                                 

                                                                             

  Hayvanlarda sitoplazma bölünmesi

* İnsanda çizgili kas, sinir, retina, olgunlaşmış alyuvar, sperm ve yumurta hücrelerinde mitoz bölünme gözlenmez.

*Mitoz bölünme sonucu oluşan hücre sayısı 2^{n formülü ile hesaplanır. (n=bölünme sayısı)}

MAYOZ BÖLÜNME

Kalıtsal özelliklerin yavrulara aktarılabilmesi için canlılarda üreme hücreleri oluşur. Üreme ana hücrelerinde mayoz bölünme sonucu üreme hücreleri meydana gelir.

Mayoz eşeyli üreyen canlılarda eşey hücrelerinin oluşmasını sağlar. Parça değişimi sayesinde tür içi çeşitlilik meydana gelir. Bir hücreden dört hücre oluşur. Kromozom sayısı yarıya iner. Mayoz bölünme sonucu oluşan eşey hücrelerinin döllenmesi ile kromozom sayısı nesiller boyunca sabit kalmış olur.

Mayoz, mayoz 1 ve mayoz 2 olmak üzere iki aşamada gerçekleşir. Her iki aşama da birbirini takip eden evrelerden oluşur.

 

Üreme ana hücresindeki kalıtım maddesi,  mayoz bölünmeye başlamadan önce aynı mitoz bölünmede olduğu gibi iki katına çıkar. Biri anneden diğer babadan gelen homolog kromozomlar belirginleşir.

Homolog kromozomlar birbiri üzerine kıvrılıp dörtlü yapıyı oluşturur. Aynı özellikleri taşıyan kromozom parçalarında değişim meydana gelir. Yani parça değişimi(crossing-over) yaşanır. Homolog kromozomlar ekvatora dizilir. İğ ipliklerine tutunarak karşılıklı kutuplara çekilirler. Böylece kromozom sayısı yarıya iner.

Tamamlanan çekirdek bölünmesinin ardından sitoplazma bölünmesi ile n kromozomlu kalıtsal yönden farklı 2 yavru hücre oluşur.

Ardından mayoz 2 başlar. Ancak kalıtım maddesi tekrar eşlenmez. Mayoz 2 mitoza benzer. n kromozomlu her bir hücreden 2 hücre daha oluşur. Böylece n kromozomlu kalıtsal açıdan birbirinden ve ana hücreden farklı 4 yavru hücre oluşur.

 

*Mayoz bölünmede kromozom sayısının yarıya inmesi ile nesiller boyu kromozom sayısı sabit kalırken, parça değişimi ile de tür içi çeşitlilik meydana gelir.

 

MİTOZ VE MAYOZ BÖLÜNME FARKLARI

      Mitoz bölünme vücut hücrelerinde, mayoz bölünme üreme ana hücrelerinde görülür.

       Mitoz bölünme sonucu 2 yavru hücre, mayoz bölünme sonucu 4 yavru hücre meydana gelir.

     Mitoz bölünmede kromozom sayısı değişmez, mayoz bölünmede kromozom sayısı yarıya iner.

        Kalıtsal yönden mitoz bölünmede yavru hücreler ana hücre ile aynı iken, mayoz bölünmede farklılık gösterir.

     Tek hücrelilerde üreme, çok hücrelilerde büyüme, gelişme ve yaraların onarımı mitoz bölünme ile gerçekleşir. Mayoz bölünme ise üreme hücrelerinin oluşmasını ve genetik çeşitliliğin olmasını sağlar.    

     Mitoz bölünmede sitoplazma ve çekirdek bir kez bölünürken, mayoz bölünmede iki kez gerçekleşir.

                                                                    Aysel UYSAL KÖSE